Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een combinatie van twee vormen van gesprekstherapie: cognitieve therapie en gedragstherapie. Een van de belangrijkste grondleggers van deze therapievorm is A. T. Beck. Hij ontwikkelde een theorie en behandelwijze waarbij je gedachten (cognities) centraal staan.

In CGT onderzoek je de relatie tussen gedachten, gevoel en gedrag. Door je bewust te worden van je negatieve gedachten kun je stap voor stap bepaald gedrag veranderen die jouw problemen in stand houden. In deze therapie oefen je actief met nieuw gedrag, waarbij gebruik wordt gemaakt van:

• Registratieopdrachten – G-schema’s, activiteitenregistratie
• Exposure oefeningen – Stel je bloot aan datgene waar je tegen opziet en uit de weg gaat
• Uitdagen van gedachten – Beperkende gedachten uitdagen en helpende gedachten formuleren

CGT richt zich op het heden. Gedachten en gedrag waarvan je nu last hebt worden bekeken en daarmee ga je aan de slag, waardoor je gaandeweg nieuwe positievere gedachten en gedrag gaat vertonen. Soms kan het helpend zijn om inzicht te krijgen in de oorsprong van je overtuigingen. In dat geval staan we stil bij je verleden om te onderzoeken hoe deze samenhangt met je huidige klachten of problemen (holistisch theorie).

In eerste instantie is CGT ontwikkeld voor depressie, maar het is ook effectief gebleken bij andere psychische aandoeningen zoals angststoornissen, paniekstoornissen, verslaving en eetstoornissen. Ook kan het helpen bij ADHD, stress, slaapproblemen, problemen op het werk, persoonlijkheidsproblematiek en relatieproblemen.

Schematherapie

Schema focused therapie (SFT) ofwel schematherapie is een vorm van gesprekstherapie voor mensen met klachten of problemen die voortkomen uit persoonlijkheidsproblematiek of vaak terugkomende depressies. Schematherapie combineert aspecten van verschillende psychotherapieën en referentiekaders en is ontwikkeld door Young.

Young stelt dat ernstige psychische problemen kunnen ontstaan doordat er tijdens de jeugd niet is voldaan aan een aantal belangrijke behoeften van het kind. De volgende basisbehoeftes voor een goede ontwikkeling worden genoemd:

• Gevoel van veiligheid
• Voorspelbaarheid
• Liefde, verzorging en aandacht
• Acceptatie en waardering
• Empathie
• Begeleiding en bescherming
• Onderkennen en erkennen van emoties en behoeften

Indien niet in deze behoeften wordt voorzien ontwikkel je als een kind overlevingsstrategieën die gepaard gaan met ‘schema’s’. Een schema is een patroon dat is opgebouwd en zich kenmerkt door een hardnekkige overtuiging over jezelf en/of de wereld. Een voorbeeld hiervan is: ‘de wereld is onveilig’, ‘ik ben een slecht persoon’, of ‘ik kan niemand vertrouwen’.

Tijdens schematherapie onderzoek je samen met je behandelaar welke invloed de ervaringen uit je jeugd hebben op je huidige leven. Schematherapie richt zich erop om schema’s of beperkende patronen uit het verleden te doorbreken en bij te stellen. Daarbij wordt zowel stilgestaan bij je gedachten als je gevoelens en  gedrag. Je leert stil te staan bij je eigen emoties en behoeftes, waardoor je beter voor jezelf kunt opkomen en voor jezelf kunt zorgen.

Schematherapie is toepasbaar op praktisch alle vormen van persoonlijkheidsproblematiek, maar ook bij andere psychische problemen waarvoor een verklaring gevonden kan worden in de ontwikkeling van jou als persoon.  

Acceptance en commitment therapie

Acceptance en Commitment Therapie (ACT) is een nieuwe, bewezen effectieve vorm van gedragstherapie. Deze gesprekstherapie is ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Hayes.

Binnen ACT leren cliënten om het zinloze gevecht met vervelende gedachten, emoties en lichamelijke sensaties te staken. Hierdoor zijn cliënten in staat om hun aandacht te richten op de dingen die ze werkelijk belangrijk vinden in het leven (waarden). De kern van ACT is de filosofie dat het vechten tegen onvermijdelijke omstandigheden uiteindelijk ten koste gaat van een vitaal en waardevol leven. De focus van ACT ligt op het vergroten van de psychologische flexibiliteit.

De behandeling bestaat uit zes kernprocessen:

• Cognitieve diffusie – Loskomen van je gedachten, zodat deze je minder snel zullen raken
• Mindfulness – Leer oordeelvrij in het hier en nu je ervaringen en te ondergaan zonder daarop actie te ondernemen.
• Acceptatie – Aanvaarden van zaken in het leven die onvermijdelijk zijn, zoals je eigen gedachten en gevoelens
• Zelf-als-context – Leren dat je niet je problemen bént, door jezelf te zien in samenhang met je omgeving
• Verhelderen van waarden – Bepaal wat je echt belangrijk vindt in het leven
• Bereidheid – Ben bereid om bewust en doelgericht te handelen naar je waarden

Deze processen kun je niet onafhankelijk van elkaar zien. Samen maken ze het doel van ACT compleet:

flexibel kunnen kiezen voor een zinvol leven.

ACT is een bewezen effectieve behandelmethode voor zowel psychische als lichamelijke problemen. Deze therapie is effectief bewezen bij chronische pijn, angststoornissen, obsessieve compulsieve stoornissen, autisme en zo bij nog meer problemen. ACT wordt ook gedaan door bijvoorbeeld sporters om hun sportprestaties te verbeteren of door mensen om te stoppen met roken.

Interpersoonlijke therapie

Interpersoonlijke psychotherapie (IPT) is een kortdurende, steunende gesprekstherapie specifiek ontworpen voor de behandeling van cliënten met een depressieve stoornis. IPT wordt vaak met positief effect ingezet bij de behandeling van depressieve klachten als er een duidelijke aanleiding is aan te wijzen op het gebied van je relatie en contact met andere mensen. De gedachte dat problemen of veranderingen in belangrijke relaties depressieve klachten kunnen uitlokken is waar interpersoonlijke therapie op is gebaseerd.

Mensen zijn sociale wezens. We hebben andere mensen nodig om ons prettig te voelen en onze plek op de wereld te vinden. Als in deze je relaties iets ingrijpends veranderd, kan dit tot depressieve klachten leiden. Sommige mensen zijn gevoeliger voor veranderingen in persoonlijke relaties dan anderen. Daardoor ontwikkelt de één sneller depressieve klachten door relationele problemen dan de ander. De ernst en de duur van de depressieve klachten bepaalt hoelang de gesprekstherapie duurt. De behandeling duurt meestal tussen de acht en twintig gesprekken.

In IPT wordt gewerkt aan één of twee interpersoonlijke probleemgebieden:

• Rouw – Verlies van een belangrijk persoon uit je omgeving
• Interpersoonlijk conflict – Hardnekkig conflict met bijvoorbeeld je partner, een familielid of met iemand op je werk
• Rolverandering – Verandering van levensfase, bijvoorbeeld uit huis gaan, gaan trouwen of met pensioen gaan
• Interpersoonlijk tekort – Moeite met het aangaan en onderhouden van relaties

Samengevat streeft IPT ernaar de kwaliteit van relaties met andere mensen te verbeteren, waardoor depressieve klachten afnemen. Diverse studies tonen aan dat IPT een effectieve behandeling is voor een depressie. Er wordt ook onderzoek gedaan naar de effectiviteit van deze behandeling bij andere stoornissen.

Dialectische gedragstherapie

De meest uitgebreid onderzochte behandelvorm voor de borderlinepersoonlijkheidsstoornis is dialectische gedragstherapie (DGT), ontwikkeld door Linehan. De focus van deze gesprekstherapie ligt op om leren gaan met heftige gevoelens (emotieregulatie). Bij DGT worden vaak individuele gesprekken gecombineerd met een groepstraining. Bij Solutalks bieden we DGT meestal individueel aan.

DGT combineert cognitieve en gedragsgerichte technieken met een filosofische en theoretische visie op de persoonlijkheidsproblematiek. Er wordt gebruik gemaakt van mindfulness en een belangrijk deel van de behandeling is gericht op acceptatie. DGT is niet direct gericht op verandering van je gedachten en overtuigingen, zoals bijvoorbeeld bij CGT, maar op het leren omgaan met jouw gedachten en overtuigingen. 

Bij DGT doorloop je vier modules met ieder een afzonderlijk thema:

• Kernoplettendheid – Je aandacht richten zonder te oordelen
• Intermenselijke effectiviteit – Intieme relaties aangaan en onderhouden
• Emotieregulatie – Grip krijgen op je gevoelens
• Het verdragen van crisis – Om leren gaan met crisissituaties

Metacognitieve therapie

Metacognitieve therapie (MCT) is een vorm van cognitieve gedragstherapie die wordt toegepast bij een gegeneraliseerde angststoornis (GAS) ofwel piekerstoornis en is voor het eerst beschreven door Wells in 1994.

In deze vorm van gesprekstherapie gaan we er vanuit dat het belangrijkste probleem bij een gegeneraliseerde angststoornis het piekeren zelf is. Daarbij kijken we niet zozeer naar de inhoud van de piekergedachten, maar meer naar het piekeren op zich.

Als je piekert denk je continu na over mogelijke gevaren met als doel je goed voor te bereiden mocht het mogelijke gevaar zich daadwerkelijk voordoen. Centraal in de behandeling staan jouw gedachten over het piekeren, de metacognities. In metacognitieve therapie worden deze gedachten grondig uitgeplozen en uitgedaagd door gedragsexperimenten. Er zijn positieve metacognities, bijvoorbeeld: ‘piekeren helpt mij problemen te voorkomen’. Daarnaast zijn er negatieve metacognities, bijvoorbeeld: ‘ik kan niet meer stoppen met denken, ik word gek’.

Bij het uitpluizen van jouw gedachten en de gedragsexperimenten kun je denken aan:

• Registratieoefeningen – Je bewust worden wanneer en waarom je piekert
• Onderzoeken metacognities – Bewijzen voor en tegen op een rij zetten
• Gedachten uitdagen – Probeer je piekeren ‘erger’ te maken of stop met piekeren
• Mismatchstrategie – Ervaar dat piekeren niet leidt tot goede voorspellingen

Metacognitieve therapie is een erg effectieve behandelvorm gebleken en wordt tegenwoordig ook steeds vaker ingezet bij andere psychische klachten zoals bij depressieve klachten en bij dwangklachten of obsessieve compulsieve stoornissen. Deze gesprekstherapie kan individueel en in groepsverband worden gegeven, maar bij Solutalks bieden we MCT meestal individueel aan.

Exposure

Exposure is een vorm van gedragstherapie die buitengewoon krachtig is bij een sociale angststoornis, een specifieke fobie of een posttraumatische stress-stoornis (PTSS). Het doel van exposure is om automatische angstreacties van je lichaam te verminderen, zodat je bepaalde situaties niet meer hoeft te vermijden of aan het verleden kunt terugdenken zonder daarvan overmatig overstuur te raken.

Bij exposure stel je jezelf, op een gecontroleerde en veilige manier, bloot aan datgene waarvoor je bang bent. Er zijn twee vormen van exposure:

• Exposure in vivo
• Imaginaire exposure

Exposure in vivo staat voor blootstelling in de dagelijkse praktijk. Door jezelf regelmatig bloot te stellen aan situaties die je beangstigend vindt en uit de weg gaat, treedt gewenning op en zal jouw angst afnemen. Samen met jouw behandelaar maak je een plan om jouw vermijding te doorbreken en in kleine stapjes situaties aan te gaan die eerder te beangstigend waren. Omdat wij gebruik maken van videobellen kun je in het begin samen met je behandelaar moeilijke situaties aangaan, zoals bijvoorbeeld in de lift stappen of reizen met het openbaar vervoer. Daarbij is het soms nodig om gebruiken, rituelen of handelingen, die je eerder gebruikte om jouw angst te controleren, geleidelijk los te laten. Dat noemen we responspreventie.

Bij imaginaire exposure maak je voor jezelf een voorstelling van een nare gebeurtenis die jou is overkomen of een gebeurtenis waar je angstig voor bent. Door deze gebeurtenis te bespreken in de behandeling en meerdere keren op te roepen in je gedachten, kun je deze ervaren zonder dat er iets ernstigs of rampzaligs gebeurt. Je lichaam kan zo wennen aan de herinnering of de beangstigende gedachten. Daarbij zullen de automatische vecht-vlucht-verstar-reacties die horen bij angst geleidelijk afnemen.

Eye movement desensitization and reprocessing

Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) wordt voornamelijk toegepast bij traumagerelateerde klachten en is voor het eerst beschreven door Shapiro.

Als je een schokkende gebeurtenis hebt meegemaakt, zoals een auto-ongeval, seksueel misbruik of agressie, kan dit leiden tot psychische klachten. Daarbij is sprake van een posttraumatische stress-stoornis als je langere tijd last hebt van:

• Opdringerige herinneringen, flash backs of nachtmerries
• Overmatige alertheid en je continu op je hoede bent
• Vermijding van zaken of plaatsen (triggers) die je doen herinneren aan het trauma

EMDR heeft als voornaamste doel het verminderen van de emotionele lading die je herinneringen aan het trauma hebben. Daardoor wordt het gemakkelijker om aan de gebeurtenis terug te denken zonder de heftige gevoelens van toen. Als het trauma aan kracht verliest heeft deze een minder grote plek in je leven en gaat deze meer tot het verleden behoren.

Om het verwerkingsproces op gang te brengen word je tijdens een EMDR behandeling gevraagd terug te denken aan de nare gebeurtenis. Daarbij wordt tegelijkertijd een afleidende stimulus aanboden, bijvoorbeeld een bewegende lichtstip of geluiden die door middel van een koptelefoon afwisselend links en rechts worden aangeboden. Deze stimulus zorgt ervoor dat je lichaam als het ware wordt afgeleid en tot rust komt terwijl je aan de gebeurtenis terugdenkt. Daardoor zal geleidelijk de emotionele lading van de herinnering verminderen.

EMDR wordt tegenwoordig met goed resultaat steeds vaker ook bij andere psychische klachten ingezet, zoals bij chronische pijn en angstklachten. EMDR wordt vaak aangeboden als onderdeel van een breder behandeltraject. Jouw behandelaar kan de mogelijkheden met jou bespreken.

Verbeter je zelfbeeld

Competitive Memory Training (COMET) is een behandelmodule gericht op zelfbeeldproblematiek en wordt ook wel zelfbeeldtraining genoemd. De module kan worden aangeboden binnen een lopend behandeltraject. COMET is een effectieve cognitief-gedragstherapeutische training, waarbij zelfwaardering centraal staat.

We hebben als mensen de neiging om te kijken naar de dingen die niet goed gaan of die we (nog) beter kunnen doen. In de COMET doorbreek je deze neiging door aandacht te schenken aan wat goed gaat en wat jij goed doet. In de training leer je de focus te leggen op positieve eigenschappen van jezelf en ga je de ‘competitie’ aan met negatieve oordelen die je over jezelf hebt. Met deze training verbeter je jouw zelfbeeld en zelfwaardering zodat je je weer beter gaat voelen over jezelf. 

COMET kan zowel individueel als in groepsverband worden aangeboden. De volgende onderdelen komen in de training aanbod:

• In kaart brengen negatief zelfbeeld;
• Verwoorden van gewenste zelfbeeld;
• Verzamelen voorbeelden die negatief zelfbeeld ontkrachten;
• Verzamelen van bewijzen voor jouw positieve eigenschappen.

Een COMET training bestaat uit 8 tot 12 bijeenkomsten die doorgaans wekelijks plaatsvinden. Tijdens de bijeenkomsten oefen je actief met het versterken van jouw positieve zelfbeeld. Ook krijg je bij iedere bijeenkomst oefeningen mee voor thuis.

Emotieregulatietraining

De Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis (VERS) is een training die kan worden ingezet als je last hebt van stemmingswisselingen. De training wordt veelal aangeboden als module binnen een lopend behandeltraject. De VERS kan zowel individueel als in groepsverband worden gegeven. De module bestaat uit twee trainingstrajecten VERS I en VERS II. Iedere training omvat ongeveer twintig sessies.  

In de training komen de volgende onderwerpen aan de orde:  

• Voorlichting over emotieregulatieproblematiek: leren omgaan met een kwetsbaarheid 
• Leren herkennen van gedachten die eigen gevoelens en gedrag negatief beïnvloeden  
• Rustgevende activiteiten die het welbevinden bevorderen, zoals ontspanningstechnieken
• Leren aanpakken van crisissituaties via een emotiehanteringsplan (of ‘red jezelf plan’). Leren ontdekken hoe probleemsituaties ontstaan en hoe die aan te pakken 
• Evenwicht leren aanbrengen in het dagelijks leven door dingen als eten, slapen, sporten, ontspanning en gezondheid op orde te brengen 
• Organiseren van jouw steungroep 

De training is wetenschappelijk onderzocht en effectief bevonden. 

Mindfulness

Mindfulness is oorspronkelijk afgeleid van meditatie en komt uit het Boeddhisme. Mindfulness is een vorm van aandachttraining waarin de volgende begrippen centraal staan:

• Aanwezig zijn in het hier en nu
• Acceptatie
• Opmerkzaamheid zonder oordelen

In de mindfulness training leer je je aandacht te focussen zonder je af te laten leiden door moeilijke gevoelens of gedachten die door je heen gaan. Door je aandacht op je ademhaling te richten, je gedachten en gevoelens op een niet veroordelende manier te ervaren zonder er direct naar te handelen, kun je leren je te richt op wat jij waardevol en werkelijk belangrijk vindt. Dit zal in het begin niet makkelijk gaan, je zult merken dat je lichaam en je hersenen gaan tegensputteren.

Mindfulness kan voor verschillende doelen worden ingezet:

• Verminderen van spanning en stress
• Verbeteren van je zelfbeeld
• Verminderen van depressieve klachten
• Afname van angstklachten

Mindfulness wordt die veelal met positief resultaat ingezet als aanvulling op gesprekstherapie bij depressieve klachten, angstklachten, piekerstoornissen en spanningsgerelateerde klachten. Ook kun je mindfilness preventief inzetten om terugval te voorkomen.